Ontdek hoe je als organisatie integriteit duurzaam versterkt.
Integriteit is een kernwaarde binnen organisaties en een essentieel onderdeel van goed bestuur. Het recente rapport "Integriteit als basis" van de Algemene Rekenkamer biedt waardevolle inzichten in hoe integriteit binnen ministeries wordt gewaarborgd en waar verbeteringen mogelijk zijn. Het onderzoek laat zien dat er een solide basis is, maar dat er tegelijkertijd kansen zijn om integriteit verder te versterken. Het rapport benoemd een aantal aanbevelingen, waarvan wij er twee uitlichten:
Structurele ondersteuning van leidinggevenden
Een proactieve aanpak van integriteit
Wat ons betreft zijn dit aanbevelingen die ook waardevol zijn voor andere publieke of private organisaties.
Leidinggevenden als sleutelspelers
Uit het onderzoek blijkt zoals gezegd dat leidinggevenden een cruciale rol spelen in het creëren en behouden van een integere werkomgeving. En dat verrast mij eerlijk gezegd ook niet. In andere bewustwordingsonderzoeken die wij binnen het openbaar bestuur uitvoeren (gericht op het verbeteren van de informatiehuishouding en het creëren van open en transparante organisaties), zie ik ook dat de rol van de leidinggevende sterk van invloed is op de cultuur- en teamprestaties.
Het rapport benadrukt dat veel leidinggevenden zich verantwoordelijk voelen voor integriteit, maar tegelijkertijd nog onvoldoende ondersteuning krijgen om dit goed vorm te geven. Dit kan leiden tot handelingsverlegenheid: ze weten niet altijd hoe ze moeten handelen in lastige situaties of hoe ze het gesprek over integriteit structureel kunnen voeren met medewerkers.
De Rekenkamer constateert dat er bij ministeries verschillende initiatieven zijn om leidinggevenden te ondersteunen, maar dat dit vaak nog onvoldoende structureel en in samenhang gebeurt. In sommige gevallen worden er trainingen aangeboden, maar deze zijn niet altijd verplicht of ingebed in bredere ontwikkelprogramma’s. Daarnaast blijkt uit het rapport dat leidinggevenden meer behoefte hebben aan praktische handvatten en intervisie, zodat zij ethische vraagstukken en integriteitsdilemma’s beter bespreekbaar kunnen maken binnen hun teams.
Ook worden er door de Rekenkamer best practices aangehaald. Eén van die voorbeelden betreft een project waar ik samen met enkele collega’s van Statisfact met veel plezier aan heb gewerkt. Hier ben ik dan ook best een beetje trots op! Voor deze opdrachtgever hebben we periodiek een integriteitsmeting onder medewerkers uitgezet om het integriteitsbewustzijn te vergroten. Die inzichten hebben we vervolgens op afdelingsniveau verwerkt in een praatplaat. Daarmee hadden leidinggevenden een concreet hulpmiddel om integriteit met medewerkers bespreekbaar te maken en actief te sturen op verbeteringen.
Van reactief naar preventief. Investeren in duurzame integriteit
Een andere belangrijke bevinding is dat integriteitsbeleid nog te vaak pas écht op de agenda komt na incidenten. We zien dat er veel tijd en middelen gaan naar het onderzoeken en het herstellen van integriteitschendingen, terwijl preventie veel effectiever en duurzamer is dan achteraf problemen oplossen. Hier zou een verschuiving moeten plaatsvinden.
Uit onze onderzoeken blijkt dat één op de vijf medewerkers ongewenste omgangsvormen waarneemt of zelf heeft ervaren. Ook zien we dat een aanzienlijk aantal medewerkers een vermoeden heeft van integriteitsschendingen zonder hier melding van te maken. Dit roept de vraag op: hoe kunnen we eerder ingrijpen en een cultuur creëren waarin medewerkers zich veilig voelen om zaken bespreekbaar te maken?
Gelukkig betekent een niet gemaakte melding niet altijd dat er niets gebeurt. In veel gevallen gaan medewerkers zelf in gesprek met de betrokkenen, wat op zichzelf een positief signaal is. Tegelijkertijd blijft een aanzienlijk deel van de gevallen onbesproken omdat medewerkers niet weten hoe of waar ze iets kunnen melden, of simpelweg bang zijn voor de gevolgen. Dit vergroot het risico op herhaling en kan een ongezonde organisatiecultuur in stand houden.
In plaats van alleen incidenten op te lossen, moet de nadruk dus liggen op het voorkomen van integriteitsschendingen en ongewenst gedrag. Dit vraagt om:
Een continue dialoog op alle niveaus over integriteit in plaats van ad-hoc campagnes na incidenten.
Leidinggevenden die voldoende toegerust zijn om morele vraagstukken bespreekbaar te maken en medewerkers hierin te begeleiden.
Een helder meldingenproces waarbij medewerkers weten dat hun melding serieus wordt genomen en dit ook zonder negatieve gevolgen kan worden gedaan.
Uit de aanbevelingen van het Rekenkamer rapport is bovendien op te maken dat er een goede balans dient te zijn tussen de harde kant (beleid en procedures) en de zachte kant (cultuuraspecten). In een volgend blog gaan we dieper in op deze verschillen en hoe je hierin een evenwichtige combinatie kan bereiken.
Wil je weten waar voor jouw organisatie ruimte ligt voor doorontwikkeling op het gebied van integriteit?
Vul de Quickscan Integriteit in en ontvang een persoonlijk rapport.